Çocuklara özgü kitap yazmak diye bir şeyin olmadığı, çocuk edebiyatının adının konmadığı yıllarda çocukların okuması için macera dolu sürükleyici kitaplar veriliyordu. J. M. Barrie‘nin Peter Pan‘ı da böyle bir kitaptı. Aslında çocuklar için yazılmamış, popüler olup beğenilince maceralı anlatısıyla geçmişten bugüne çocuklara okutulan bir roman haline gelmişti.
Yazarın romanla da yakından ilgili olan yaşam hikayesine geçmeden önce anlatının genel görünümüne bir bakalım.
PETER PAN’IN ÖZETİ
Peter Pan, hep on üç yaşında kalan ve arkadaşlarıyla beraber gerçekte var olmayan “hiçbir yer adası”nda yaşayan bir çocuktur. Peter Pan bu adada arkadaşlarıyla birlikte çeşitli maceralar yaşamakta ve baş düşmanı Kaptan Kanca ile çarpışmaktadır.
Adada her şey çocuklara uygundur. Peter Pan ve arkadaşları eğlene eğlene maceradan maceraya koşmaktadır. Ancak tek eksikleri bir annedir. Bu iş ise Peter’in gerçek dünyaya yaptığı ziyaretlerde Wendy ve kardeşlerini “hiçbir yer adası”nda gelmeye ikna etmesiyle çözülecektir.
Wendy çocukların yaşadıkları yerleri düzenleyecek, onların söküklerini dikecek ve bir anne gibi onları kollayacaktır.
Kitabın öyküsü, yazar J. M. Barrie’nin yaşamıyla da yakından ilgilidir.
J.M. BARRİE’NİN YAŞAMI
1860 yılında doğan, yaşamını gazetecilik yaparak ve tiyatro oyunları yazarak kazanan Barrie, altı yaşındayken abisini kaybetmiştir. Annesi, Barrie’nin abisinin ölümünü kaldıramayınca, Barrie’yi onun yerine koymuş ve büyük olasılıkla bu nedenle J. M. Barrie psikojenik biçimde ön üç yaşından sonra hiç uzamamış ve yaşamı boyunca 140 santimin üzerine çıkamamıştır. Buradan annesinin mecazi olarak değil gerçek anlamıyla sorunlu bir biçimde J. M. Barrie’yi altı yaşında kaybettiği abisinin yerine koyduğunu anlıyoruz.
Peter Pan’ın karakterinin oluşmasında J. M. Barrie’nin yaşamından izler görmek olanaklı. Peki bundan neredeyse 100 yıl önce yazılmış bir romana bugünün çocuk edebiyatı verileriyle çağdaş bir gözlükle bakarsak çocuklara uygunluğu konusunda ne söyleyebiliriz?
PETER PAN VE ÇAĞDAŞ ÇOCUK EDEBİYATI VERİLERİ
Elbette bundan bir asır önce yazılmış bir romana bugünün gözlükleriyle bakarak yazınsal bir eleştiri yapacak değiliz. Bilakis J. M. Barrie, yazar olarak hayli başarılı bir insan. Ancak bugünün pedagojik verileri ışığında bakınca çocuklar için uygun olmayan ögeler içeriyor.
- Bir kere Peter Pan bencilliğiyle çarpıcı bir biçimde yüzleşmiyor. Evet çocuk edebiyatındaki karakterlerin kusurlu olması çocuğun karakterle özdeşim kurmasını sağlar. Çünkü çocukların da bencil ve hatalı olduğu dönemler olabilir ama çocukları yaşama hazırlayan çocuk edebiyatı ürünlerinde bu kusurların sorumluluklarını alan sonuçlarını gören karakterlerin olması gerekir.
- İkincisi, Wendy ile ilgili satırlar çocuk okurlar için fazlasıyla cinsiyetçi ve ataerkil bir bakış açısını temsil ediyor.
- Üçüncüsü, romanda Peter Pan ile Kaptan Kanca’nın çarpışmalarında betimlenen kan sıçramaları, kılıç kesikleri de çocukların düzeyine uygun değil. Yanlış anlaşılmasın çocuk edebiyatı ürünlerinde de yaşam gerçekliğinden hareketle şiddet ögeleri olabilir ancak önemli olan burada şiddetin estetizim içinde sunulmaması, özendirilmemesi ve meşrulaştırılmamasıdır. Peter Pan’da ise bunun aksi bir durum var.
- Çocuklar, Peter Pan’a sürekli bir kurtarıcı ve lider gözüyle bakarlar. Halbuki biz bugünün demokratik toplumunda çocukların düşünme sorumluluğunu alan özerk bireyler olmasını isteriz. Bu anlamda da roman çocukların özerk benlik gelişimlerine engel olacak nitelikte ögeler barındırmaktadır.
Özetle, roman yetişkinler için eğlenceli bir macera deneyimi sunarken çocuklar için uygun değildir. J. M. Barrie’nin de çocuk edebiyatı yapıtı yazdığına ilişkin bir iddiası yok zaten. Yoksa anlatı başarılı, başarılı olmasa zaten bugüne kadar gelemezdi ama çocuklara pek uygun değil.
Bu arada Jules Verne de mesela yazdığı dönemde çocuk romancısı olarak görülmüyor. Bilim kurgu hatta bir bilim yazarı olarak görülüyor. Az bilinen eseri Doktor Ox’un Deneyi hayli sembolik ve yetişkinlerin anlayabileceği bir roman söz gelimi.
